Ξαναζεί το ελαιοτριβείο του παππού του Ελύτη

Του Χρήστου Ιερείδη

15501175

Ενα κτίριο- κόσμημα στη Λέσβο, το ιστορικό ελαιοτριβείο Βρανά, που ώς πρόσφατα το κατέτρωγε ο χρόνος, ξαναβρήκε τη λάμψη του- και ένα ντοκιμαντέρ το αποτύπωσε

Δημιούργημα του 1887, το ιστορικό ελαιοτριβείο Βρανά, σημερινό ελαιοτριβείο- μουσείο της εταιρείας «Αρχιπέλαγος», κατασκευασμένο από ντόπια μαρμαρόπετρα, είναι ένα από τα πρώτα ατμοκίνητα εργοστάσια της Λέσβου, από τα παλαιότερα βιομηχανικά κτίρια του νησιού και του Αιγαίου και για τα δεδομένα της εποχής του ένα σημαντικό παραγωγικό συγκρότημα που έσφυζε από ζωή.
Κτίστηκε από τον Βρανά Νικολάου- αργότερα ανέστρεψε το ονοματεπώνυμο του σε Νικόλαος Βρανάς- παππού του Οδυσσέα Ελύτη, στο ανατολικό άκρο του χωριού Παπάδος, από τα σημαντικότερα, ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, χωριά στον Κόλπο της Γέρας και οικονομικό κέντρο μιας περιοχής με μακραίωνη ελαιοκομική παράδοση.
Λειτουργούσε αδιαλείπτως έως τα τέλη της δεκαετίας του ΄60, εξηγεί ο αρχιτέκτονας- πολιτικός και σημερινός υφυπουργός Μεταφορών Νίκος Σηφουνάκης (φωτό), μέλος της εταιρείας «Αρχιπέλαγος» και υπεύθυνος αναστήλωσης του ελαιοτριβείου- μνημείου. Εκτοτε παραδόθηκε στη φθοροποιό δύναμη του χρόνου, αλλά έως το 2005, όταν άρχισαν οι εργασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης που ολοκληρώθηκαν τέσσερα χρόνια αργότερα.
Οι σκηνοθέτες Βασίλης Λουλές και Κώστας Μαχαίρας ήταν εκεί, από την άνοιξη του 2009, και με την κινηματογραφική κάμερα απαθανάτισαν το ιστορικό κτίριο να στέκει ολόλαμπρο. Κατέγραψαν διηγήσεις και μνήμες ανθρώπων που το πρόλαβαν σε λειτουργία και το έζησαν. Το ντοκιμαντέρ τους «Το ελαιοτριβείο στον Παπάδο: εικόνες και μνήμες» διηγείται την πολύχρονη, όλο ζωντάνια, ιστορία του και παρουσιάστηκε χθες βράδυ στο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη της Οδού Πειραιώς (προλόγισε ο Μάνος Ευστρατιάδης).
Η ταινία είναι παραγωγή της μη κερδοσκοπικής εταιρείας πολιτισμού «Αρχιπέλαγος», με σκοπό την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς το Αιγαίου (με πρόεδρο τον σκηνοθέτη Νίκο Κούνδουρο και μέλη μεταξύ άλλων τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, τον αείμνηστο Ζυλ Ντασσέν, τον Αγγελο Δεληβορριά, τον Νίκο Μάργαρη).
«Την ανάμειξή μου στη δουλειά του ελαιοτριβείου την ξεκίνησα όταν ήμουν μωρό. Το εργοστάσιο απασχολούσε συνήθως 13 άτομα και με τον λογιστή 14. Σ΄ αυτά πρέπει να προσθέσουμε και τους αχθοφόρους, οι οποίοι ήταν 2 έως 4 το ελάχιστο, αν το ελαιοτριβείο θα δούλευε μικρό αριθμό μοδιών τη συγκεκριμένη μέρα. Μπορούσαν να γίνουν 4, 6, 8, ακόμα και 10 σε μεγάλες σοδειές», λέει ο Μιχάλης Βρανάς (1921- 2009), ιδιοκτήτης του ελαιοτριβείου έως το 1998 (το 1999 αγοράστηκε από την εταιρεία πολιτισμού «Αρχιπέλαγος») σε βιντεοσκοπημένη συζήτηση με τον Νίκο Σηφουνάκη, τη Ρούρα Σιφναίου και τον Μάνο Ευστρατιάδη, επίσης μέλη του «Αρχιπελάγους».
Τι μπορούν να πουν άραγε σε έναν κινηματογραφιστή μερικά ντουβάρια; «Το ελαιοτριβείο ήταν η αφορμή», λέει ο Βασίλης Λουλές. «Καταγράφοντας την πορεία αναστήλωσης του εργοστασίου με το ντοκιμαντέρ διηγούμαστε, παράλληλα, την ιστορία μιας κοινωνίας σχεδόν 100 ετών που έζησε γύρω από το λάδι. Το κτίριο αυτό καθαυτό έχει ενδιαφέρον ως αρχιτεκτόνημα, όμως σημασία έχουν οι ιστορίες των ανθρώπων που δούλεψαν σε αυτό, πόνεσαν, ονειρεύτηκαν». Μέσα από τις διηγήσεις τους αναβιώνει μια ολόκληρη εποχή και μια κοινωνία.

«Μίλησαν» και τα χαρτιά

Σημαντικό είναι το αρχείο του ελαιοτριβείου στο Παπάδο. «Είναι το μοναδικό σωζόμενο αρχείο βιομηχανικού κτιρίου», ανέφερε ο Νίκος Σηφουνάκης, «που αριθμούσε 112 βιβλία από το 1887 έως το τέλος του 1960. Είναι το "δούναι και λαβείν", όπως το έλεγαν τότε, με το πελατολόγιό του, στο οποίο μεταξύ άλλων είναι καταγεγραμμένοι οι οφειλέτες εκείνοι που δεν ήταν συνεπείς ως προς την εξόφληση των χρεών τους και σημειώνονται ως "αναξιόπιστοι"». Το πλούσιο αρχείο- το πληρέστερο ελαιοπαραγωγικής μονάδας που έχει σωθεί στον ελληνικό χώρο- συντηρήθηκε στο Εργαστήριο Συντήρησης Χάρτου του Μορφωτικού Ιδρύματος της Εθνικής Τράπεζας ενώ το Ιστορικό Αρχείο της ανέλαβε τη φωτογράφιση και την ψηφιοποίησή του.